Celem tych prac było określenie efektywności wielosensorowego systemu wspomagającego proces rozpoznania nietechnicznego, które jest realizowane przez specjalistów Państwowej Służby Ratunkowej. Dzięki połączeniu czujników i wykorzystaniu sztucznej inteligencji możliwe jest odnalezienie większej ilości niebezpiecznych obiektów i lepiej zaplanować operacje rozminowywania. W ramach prac testowych z rozpoznaniem nietechnicznym skontrolowano kilka rejonów w pobliżu stacji benzynowej, które ucierpiały w wyniku ostrzału artyleryjskiego. 
W okolicy stacji benzynowej odkryto 27 anomalii, których sygnały przypominały znane obiekty wybuchowe i miny. Przy pomocy metody wizualnej, wykorzystującej sztuczną inteligencję, dodatkowo odnaleziono kilka podejrzanych obiektów, które później zostaną zbadane przez saperów.
 Wykonano także zadania dodatkowe:● Badania gleb po działaniach wojennych pod kątem skażeń chemicznych przez specjalistów Instytutu Geofizyki i Instytutu Geologii KUN im. T. Szewczenki, z którym Fundacja Postup współpracuje w ramach projektu NATO Science na rzecz partnerstwa i bezpieczeństwa● Testowanie systemu jako narzędzia kontroli jakości po zmechanizowanym rozminowaniu. Celem tych prac było porównanie skażenia gruntów metalami po rozminowaniu maszynami rotacyjnymi i innymi metodami, a także określenie obecności głęboko położonych obiektów.

Chociaż koncepcja komercjalizacji nie została jeszcze sprawdzona, rząd poczynił znaczne postępy w ciągu zaledwie jednego roku:
- na rynek weszło około 50 operatorów rozminowywania
- odbyły się pierwsze przetargi
- nastąpił znaczny postęp w ustalaniu priorytetów dotyczących gruntów
Niektóre kwestie nadal wymagają jednak rozwiązania:
- trwająca wojna ogranicza działania wdrożeniowe
- rolnicy nie są jeszcze gotowi inwestować pieniądze w rozminowywanie gruntów
- konieczne jest stworzenie międzynarodowych mechanizmów finansowania ograniczających możliwość „nieefektywnego wykorzystania środków”.
Fundacja Postup optymistycznie ocenia możliwość przyspieszenia tego procesu. Będziemy wspierać wszelkie inicjatywy Ministerstwa Gospodarki Ukrainy, które leżą w naszych kompetencjach!

W ramach wspólnych testów zademonstrowaliśmy system MinesEye, który niedawno został wyprodukowany w Polsce w ramach prac naukowych NATO SPS. Nasz nowy kompleks zbudowany jest w oparciu o drona DJI Agras T10, dzięki czemu waży mniej niż 25 kg i pozwala na bezproblemowe użytkowanie na terenie Europy. Oprócz naszego rozwiązania magnetycznego zaprezentowano także rozwiązania SPH Engineering zintegrowane z dronem DJI Matrice, a także tradycyjne piesze pomiary magnetyczne.
Tradycyjnie uważa się, że pomiary piesze pozwalają uzyskać dane lepszej jakości przy niższym poziomie szumu magnetycznego, natomiast pomiary aeromagnetyczne pozwalają na znacznie szybsze wykonywanie prac – do 20 hektarów dziennie jednym dronem zamiast 1 hektara – przez grupę geofizyków.

System MinesEye Fundacji Postup pozwala osiągnąć oba rezultaty jednocześnie. Dzięki zastosowaniu dużych dronów rolniczych do przenoszenia czujników magnetycznych możliwe jest zwiększenie odległości drona od magnetometru i tym samym poprawienie czułości systemu. Ponadto możemy przeprowadzić pomiar magnetyczny na poziomie roślinności lub na wysokości 0,5 m nad ziemią bez ryzyka utraty drona w wyniku zahaczenia o przeszkodę.

Kontynuujemy prace nad rozwojem i walidacją MinesEye do celów wykrywania min! 

Eksperyment pozwolił potwierdzić, że kombinacja czujników ma znaczny potencjał w wykrywaniu min. Tym samym ogólny wskaźnik wykrywalności obiektów osiągnął 95% (18 z 19 obiektów zostało wykrytych co najmniej jedną z metod). Metoda magnetyczna umożliwiła wykrycie 55% obiektów, a metoda wizualna – 75%. Testowano także rozwiązanie do przetwarzania obrazu przy pomocy sztucznej inteligencji, które pozwoliło wykryć 30% obiektów w trybie automatycznym. Dalsze prace nad gromadzeniem danych referencyjnych pozwolą na późniejsze podniesienie tych wskaźników.

Wykorzystanie sztucznej inteligencji do analizy materiału pobranego ze skażonych obszarów staje się trendem w dziedzinie rozminowywania. Dla nas jest to również ważne. Przykładowo po jednym dniu kontroli pól uprawnych otrzymujemy ponad 20 000 zdjęć, których nie da się obrobić ręcznie szybko i bez pominięcia niebezpiecznych obiektów.

Mamy nadzieję na szybkie efekty treningowe, o czym poinformujemy Państwa później. 

Terytoria Dolnego Śląska należały niegdyś do Niemiec, które ułożyły różne połączenia podziemne, zwłaszcza dla rekultywacji gruntów rolnych. Po II wojnie światowej informacje o dużej części przekazów zaginęły. Wraz z intensyfikacją użytkowania terenów pod rolnictwo i budownictwo, problem badania infrastruktury podziemnej jest bardziej aktualny niż kiedykolwiek. Dzięki ultra wysokiej czułości badania magnetycznego system MinesEye idealnie nadaje się do mapowania infrastruktury podziemnej i wyszukiwania niewybuchów z czasów II wojny światowej.

Oprócz międzynarodowych darczyńców i twórców rozwiązań technologicznych w wydarzeniu wzięli udział liczni przedstawiciele społeczności terytorialnych, które ucierpiały w wyniku masowej agresji Rosji.
Prowadziliśmy między innymi negocjacje z obecnymi na wydarzeniu międzynarodowymi operatorami przeciwminowymi. Warto zauważyć zainteresowanie wspólnot terytorialnych rozwiązaniami w zakresie rozminowywania, które są w stanie szybciej przywrócić tereny do użytkowania.

Fundacja Postup przedstawiła projekt badawczo-rozwojowy MinesEye, którego celem jest detekcja min w rzeczywistych warunkach z zastosowaniem różnych sensorów zarówno oddzielnie, jak i w kombinacji. Kolejnym zadaniem jest klasyfikacja obiektów, a nawet ich jednoznaczna identyfikacja.

Przypomnijmy, że system MinesEye obecnie łączy metodę magnetyczną do wykrywania ukrytych niewybuchów oraz metodę wizualną wspieraną sztuczną inteligencją do lokalizowania i rozpoznawania niewybuchów znajdujących się na powierzchni.

Dodatkowo nawiązaliśmy kontakty z kilkoma operatorami działań przeciwminowych i twórcami technologii dla zmechanizowanego rozminowywania. Wyraźnie widzimy, że skuteczny system badania terenów jest kluczowy dla operatorów, zwłaszcza w przypadku stosowania metod mechanizowanych.
Podczas naszego wystąpienia poruszyliśmy następujące kwestie:● Sposoby zwiększenia wydajności systemów w celu przyspieszenia tempa rozminowywania,● Automatyzacja procesów rozminowywania i obniżenie kosztów na hektar do ekonomicznie opłacalnego poziomu,● Zmiana standardów badań terenowych i rozminowywania, w tym wykorzystanie dronów do mapowania obiektów oraz kontroli jakości.
Szczegóły naszego wystąpienia dostępne są w prezentacji.

Kluczowe tezy dyskusji:
● Projekty tworzenia innowacyjnych rozwiązań w humanitarnym rozminowywaniu są długoterminowe i kapitałochłonne, dlatego konieczne jest systemowe wsparcie ze strony donatorów.
● Tylko innowacje mogą przyspieszyć i obniżyć koszty procesu rozminowywania, ponieważ tradycyjne podejścia wymagają dużego zaangażowania ludzkich zasobów – co jest nieefektywne i niebezpieczne.
● Wykorzystanie dronów w procesie rozminowywania jest aktualnym tematem dla większości operatorów. Jednak obecnie drony używane są głównie do badań nietechnicznych, co ogranicza pełne wykorzystanie ich potencjału.
● Brakuje skutecznych, dedykowanych narzędzi wsparcia innowacji w rozminowywaniu. Jednocześnie donatorzy nie są skłonni inwestować w startupy, ponieważ ocena takich rozwiązań wymaga specjalistycznej ekspertyzy. Taka ekspertyza powinna zostać opracowana w Ukrainie.
Dziękujemy organizatorom za możliwość przedstawienia naszego stanowiska, a siłom zbrojnym za zapewnienie bezpieczeństwa wydarzenia.

Wczoraj wspólnie z kolegami z Fundacji Charytatywnej „Rozminowanie Ukrainy” wybraliśmy fragment pola, który wcześniej był częściowo rozminowany, i wykonaliśmy nalot na obszar 7 hektarów. Silny wiatr ograniczył nas do 7 z planowanych 11 hektarów.

Wieczorem tego samego dnia przetworzyliśmy dane za pomocą naszej autorskiej metody i zidentyfikowaliśmy 27 anomalii na zbadanym terenie, określając ich dokładne współrzędne. Cały proces analizy zajął 1,5-2 godziny.

Dziś rano nasz zespół wraz z saperami, wyposażony w wykrywacz min, sondę i łopatę, w ciągu godziny odkopał 4 obiekty, jak na zdjęciu. Trzy z nich znajdowały się pod ziemią, przygniecione maszynami rolniczymi.

System już działa i może pomóc w oczyszczaniu zaminowanych terenów z niewybuchów. Metodyka pracy z mapą oraz neutralizacja niebezpiecznych obiektów będą przedmiotem dalszej współpracy z operatorami działań przeciwminowych. Kierunek jest jasny!

Podczas naszej wizyty w Centrum omówiono kierunki możliwego zastosowania systemu MinesEye na różnych etapach rozminowywania, plan eksperymentów mających na celu dopracowanie i ocenę działania systemu, a także odbyła się wymiana doświadczeń między naszymi specjalistami. W szczególności, w trakcie trzech dni pracy udało się:

Zaprezentować działanie systemu MinesEye w warunkach poligonowych,
Przeprowadzić eksperymenty w celu określenia dokładności współrzędnych zbieranych przez nasz system,
Szczegółowo porozmawiać z ekspertami z jednostek pirotechnicznych na temat obecnych niewybuchów i pułapek znajdujących się na polach minowych,
Zintegrować magnetometr dostępny w Centrum z systemem MinesEye i wykonać testowe pomiary.
Ponadto przekazaliśmy Centrum wysokiej jakości inwerterowe generatory, które umożliwią ładowanie przenośnych urządzeń przez grupy saperskie w warunkach polowych.

Jesteśmy przekonani, że to dopiero początek, a wkrótce będziemy mogli podzielić się bardziej szczegółowymi osiągnięciami.

Wyniki najnowszego testu dla naszych zagranicznych partnerów wskazują na kolejny etap rozwoju systemu. Celem tego eksperymentu było sprawdzenie, czy jesteśmy w stanie wykryć miny stawiane przez Państwową Służbę Ratunkową bez wcześniejszej informacji o tym, gdzie miny zostały podłożone. Rezultatem jest 100% identyfikacja min na powierzchni za pomocą ortofotomapy. Nie było to trudne, biorąc pod uwagę, że miny układano na powierzchni pokrywy śnieżnej. Co bardziej imponujące – wszystkie miny wykryte za pomocą ortofotomapy zostały również wykryte za pomocą badania magnetycznego. Nawet PMN-1, który zawiera minimum żelaza!

System działa, dlatego naszym celem jest pokonanie bariery 300 hektarów przebadanych pól przed rozpoczęciem kolejnego sezonu prac polowych. Dzięki temu będziemy mógli zaangażować się w prace związane z oczyszczaniem terenu pod siew. Więc działamy dalej!

Dla Fundacji Postup taka praca jest okazją do przetestowania systemu w rzeczywistych warunkach w oczekiwaniu na tworzenie rynku rozminowywania na Ukrainie. Gdy operatorzy działań przeciwminowych będą gotowi do wykorzystania w swojej pracy rozpoznania magnetycznego, zespół będzie miał już znacznie więcej praktycznego doświadczenia w stosowaniu systemu na dużych terenach otwartych. Z danych widocznych na obrazach wynika, że system działa. Tło pochodzące z urządzeń jest minimalne, tą metodą możliwe jest także wykrycie min lądowych. Zapraszamy operatorów ds. rozminowywania do zaangażowania fundacji w poszukiwania min lądowych i UXO z wykorzystaniem systemu MinesEye.

„To pierwsza praca naszego systemu w pełnym cyklu oczyszczania terenu skażonego UXO. Zależy nam na zrozumieniu rzeczywistej skuteczności pomiarów magnetycznych w celu przyspieszenia procesu oczyszczania pól z min i obiektów wybuchowych, – Vlad Kozak, założyciel Fundacji Postup - Przez ostatnie 6 miesięcy pracowaliśmy nad udoskonaleniem naszego systemu, aby uzyskiwać wysokiej jakości dane z badań aeromagnetycznych, które powinny pomóc saperom w identyfikacji min zakopanych pod ziemią lub pod osłoną roślinności i zwiększyć bezpieczeństwo oczyszczania pól. Jesteśmy bardzo wdzięczni naszym partnerom, w szczególności firmie Agrosem, za udostępnienie sprzętu do badań.”

„Po pracy w południowych obwodach Ukrainy napotkaliśmy trudne warunki pracy w obwodzie charkowskim. Znaczna liczba min lądowych znajduje się pod ziemią” – Yan Artyukhov, szef grupy technicznego rozminowywania fundacji Rozminowywanie Ukrainy, – połączenie wysiłków znacznie przyspieszy proces i rozminowanie Ukrainy w krótszym czasie.”

Planowane jest zaangażowanie w rozminowywanie prywatnych operatorów ds. rozminowania, co przyczyni się do przyspieszenia procesu oczyszczania tysięcy kilometrów terenu.

W ramach tego wydarzenia przeprowadzono ślepe testy mające na celu identyfikację ukrytego UXO. Nasz zespół zademonstrował działanie systemu MinesEye i szybko zidentyfikował ponad 6 podejrzanych obiektów. Jeden z tych obiektów został później zneutralizowany przez przedstawicieli Państwowego Pogotowia Ratunkowego. Do wydarzenia dołączył także znany filantrop z USA Howard Buffett, którego fundacja zajmuje się także problemem humanitarnego rozminowywania.

Wczoraj zespół Postup przeprowadził testy w obwodzie lwowskim. Loty odbywały się z wykorzystaniem nowego systemu MinesEye, nad którego udoskonaleniem nasz zespół pracował od marca tego roku. Dzięki zespołowi Crop Land, który ma duże doświadczenie z agro dronami, już za pierwszym razem udało nam się osiągnąć bardzo dobre wyniki:
- Wykonano loty w trybie misji na polu rolniczym - w ciągu kilku godzin pracy udało nam się przeskanować około 2 hektary
- Pomimo zmiennej topografii lokalizacji - udało się uzyskać dla magnetometru stabilną wysokość lotu poniżej 1m
- Tło magnetyczne układu jest mniejsze niż 2nT, co pozwala dostrzec z niewielkiej odległości tak drobne obiekty jak sprężyna czy gwóźdź
Specjalne podziękowania dla Tech StartUp School za pomoc w sprzęcie i Aviagro za matchmaking!

Temat jest obecny na porządku dziennym, a liczne organizacje naukowe i komercyjne próbują znaleźć sposoby na przyspieszenie procesu rozminowywania. Obecnie nie ma konsensusu co do tego, które technologie i metody pomogą w osiągnięciu najwyższej efektywności, panuje jednak zgoda co do tego, że konieczna jest integracja różnych czujników. Większość ekspertów zgadza się również, że UAV są niezbędne do przyspieszenia procesu rozminowywania.

Wizyta ta zapoczątkowała szereg negocjacji, których wyniki mamy nadzieję ogłosić w najbliższej przyszłości.

To wydarzenie pozwoliło nam spotkać się z innymi naukowcami zajmującymi się magnetometrią na Ukrainie, spotkać się z operatorami rozminowywania i omówić z nimi potencjalne partnerstwa. Przeprowadziliśmy także rozmowy z firmami rolniczymi, aby lepiej poznać ich sytuację i potrzeby.

Temat jest aktualny, ponieważ Ukraina jest krajem najbardziej zanieczyszczonym minami lądowymi. Nadchodzi wiele innowacji, które rozwiążą ten problem z nową szybkością i jakością!

Przedstawiciele POSTUP zademonstrowali, jak system identyfikacji min działa w warunkach poligonu oraz jak otrzymane informacje są przekazywane do komputera i przetwarzane. Ze swojej strony specjaliści DSNS pokazali specyfikę pracy systemów kartograficznych oraz udzielili porad dotyczących dokładnego powiązania otrzymanych map magnetycznych ze współrzędnymi geograficznymi.
W wyniku przeprowadzonych badań wykazano, że magnetometr może być wykorzystany jako pomoc w identyfikacji min PFM-1 „Motylek”, które ze względu na ich liczbę i niesystematyczny charakter kładzenia stanowią istotny problem.

Podczas pokazu obsługiwaliśmy lot ręczny oraz lot misyjny dronem. W ciągu pół godziny przeskanowaliśmy około 0,3 hektara terenu i zidentyfikowaliśmy wszystkie większe obiekty na ziemi. Udowodniono empirycznie, że plastikowe miny przeciwpiechotne możemy również zidentyfikować na czystych polach. Dodatkowo stworzyliśmy improwizowane stanowisko do kolekcji profili magnetycznych min przeciwpiechotnych. Takie podejście pomoże nam określić, jakiego rodzaju sygnałów możemy się spodziewać po różnych obiektach wybuchowych.

POSTUP pracuje nad technologią bezdotykowego skanowania pola magnetycznego z wykorzystaniem dronów (bezzałogowych statków powietrznych, UAV). „Łącząc gotowe rozwiązania dla drona i magnetometru oraz dodając własne prace badawczo-rozwojowe w celu poprawy jakości pomiarów, Fundacja chciałaby przyspieszyć proces badań nietechnicznych i technicznych terytoriów okupowanych” - Vlad Kozak, Założyciel i Dyrektor Zarządzający Fundacji POSTUP: „Jeden dron jest w stanie przeskanować 10-15 hektarów dziennie, więc byłoby możliwe przeskanowanie wszystkich terenów zanieczyszczonych UXO w ciągu 3-5 lat przy użyciu 300-500 urządzeń zamiast 100 tys. wykonać tę samą pracę ręcznie”. Biorąc pod uwagę fakt, że blisko 1000 cywilów i żołnierzy zostało rannych i/lub zabitych przez miny od początku inwazji na pełną skalę, istnieje desperacka potrzeba technologii, która odizolowałaby więcej ludzi od narażenia na miny.
Politechnika Lwowska pracuje nad lądową platformą pancerną, która mogłaby wykonywać różne operacje wojskowe i pokrewne. Jednym z obiecujących przypadków użycia platformy są operacje rozminowywania. Platforma jest dość lekka (90-150 kg netto), poruszana pojazdami elektrycznymi i ma dobre możliwości działania w terenie. Może to sprawić, że będzie pasował do różnych operacji wykonywanych w ramach humanitarnego rozminowywania, takich jak dezaktywacja min przeciwpiechotnych i pułapek uruchamianych za pomocą wyzwalacza, badanie, wydobywanie, dezaktywacja i/lub transport zidentyfikowanych min przeciwpiechotnych, a także przeprowadzanie niektórych operacji mechanicznego rozminowywania. „Współpraca z Fundacją POSTUP pomoże nam zwiększyć rozpoznawalność projektu i przyciągnąć uwagę innych entuzjastów z zagranicy, którzy chcieliby przyczynić się do realizacji tej ważnej misji” – mówi Roman Zinko, profesor LPNU. - „Pracujemy nad rozwojem tych platform od 2014 roku i bylibyśmy gotowi do skalowania produkcji przy okazji współpracy z Fundacją POSTUP i DSNS”.
Połączenie tych dwóch podejść może zbliżyć automatyzację operacji rozminowywania. Magnetometr byłby w stanie wykryć wszystkie rodzaje min, które mają siłę wybuchową wystarczającą do zniszczenia pojazdów ciężkich. Przy odpowiednim wskazaniu obiekty te mogłyby być selektywnie wydobywane lub dezaktywowane, a to, co pozostało, mogłoby być rozminowywane mechanicznie przez mniejsze pojazdy elektryczne o niskim zużyciu energii. Zmniejszyłoby to ryzyko dla personelu zaangażowanego w operacje rozminowywania.
Aby przyspieszyć dalsze badania i rozwój, POSTUP i LPNU będą wspólnie szukać finansowania instytucjonalnego. Priorytetem będzie również zaangażowanie instytucji zagranicznych. POSTUP prowadzi już rozmowy z kilkoma uniwersytetami w Polsce, aby przyczynić się do badań i pomóc Ukrainie w odzyskaniu gruntów rolnych i odbudowie infrastruktury.

Wynik wyglądał obiecująco: konsekwentnie identyfikowaliśmy wszystkie miny lądowe TM-62 i minę MON-50. Nawet zakopana 50-60 cm pod powierzchnią mina emituje znaczne pole magnetyczne, podobnie jak TM-62 w plastikowej osłonie. Niestety ponownie potwierdziliśmy, że plastikowa mina przeciwpiechotna PMN-2 w ogóle nie jest widoczna przez magnetometr i po zakończeniu badań zostanie pozostawiona.

Na podstawie tych wyników będziemy dążyć do przeprowadzenia większej liczby testów, najprawdopodobniej w środowisku zbliżonym do rzeczywistego, w celu dalszego zbadania możliwości i ograniczeń systemu. Wierzymy, że stosując pomiary magnetyczne w połączeniu z innymi metodami rozpoznawczymi i oczyszczającymi, będziemy w stanie znacząco przyspieszyć proces rozminowywania.

Przeprowadziliśmy test na wcześniej oczyszczonym polu Syngenta R&D obok Białej Cerkwi i staraliśmy się odtworzyć ten sam tor lotu i warunki dla obu pojazdów. Na ziemi leżały różne metalowe przedmioty: piła ręczna, metalowe tarcze z młynka i przykrywka z garnka.

Wyniki były imponujące. Podczas gdy mały dron wytwarzał duży hałas, który sprawiał, że niektóre obiekty były niewidoczne, rozwiązanie oparte na przedłużaczu wystarczyło do bardzo wyraźnej identyfikacji wszystkich obiektów. Po przetworzeniu danych i usunięciu szumu tła wszystkie umieszczone metalowe obiekty można było znaleźć na mapie magnetycznej z dokładnymi współrzędnymi. Ta wiedza zostanie wykorzystana przez fundację w projekcie rozminowywania.

Testowaliśmy obiekty na wielokątnym polu, które zostało wcześniej oczyszczone ze złomu metalowego. Oto pierwsze obserwacje z tych testów:
1. Pociski i rakiety są bardzo dobrze widoczne przez magnetometr, ponieważ są wykonane z ciężkich żelaznych części, aby zmaksymalizować ich siłę oddziaływania2. Miny lądowe ze śmiercionośnymi odłamkami są również bardzo dobrze widoczne, ponieważ odłamki są wykonane z metali żelaznych. Nawet jeśli są wkopane w ziemię blisko powierzchni, są łatwo identyfikowane przez magnetometr
3. Plastikowe miny przeciwpiechotne wydają się być zbyt małe, aby były wyraźnie widoczne na mapach magnetycznych, podczas gdy granaty ręczne mogą być widoczne w przypadku zmniejszenia hałasu tła z drona
Uważamy, że te wyniki są obiecujące i będziemy dyskutować z pirotechnikami, jak najlepiej wykorzystać takie badania.

Znajdziesz wyniki wraz z dowodami wideo ze strzelanin w filmie. Mam nadzieję, że pomoże to producentom samochodów pancernych i osobom odpowiedzialnym za zakupy w podejmowaniu lepszych decyzji.

Wnioski, które wyciągnęliśmy dla siebie:

- Rozwiązanie do powlekania gumą ziarnistą było dobre pomimo ograniczonego czasu na jego wdrożenie

- Jakość kleju decyduje o jakości powłoki: 95% zanieczyszczeń przechodzi między płytą a gumą

- Płytka ceramiczna jest jednorazowa: za pierwszym razem chroni, potem już tylko zabija. Czyli w gruncie rzeczy zbroja wykonana z takiego materiału to diamenty do toczenia noży...

- Krawędzie zawsze będą słabym punktem, w tym stalowe pojazdy opancerzone: uszkodzenie przeszkody jest możliwe nawet w przypadku stali ze względu na skoncentrowany punkt uderzenia płyty, zwiększa się również ryzyko odłamków